W polskiej przestrzeni publicznej nie brakuje zwolenników stałego podkreślania wrogości sąsiadów wobec naszej ojczyzny pod względami politycznymi, kulturowymi, gospodarczymi czy propagandowymi. Częstokroć są to słowa bez treści, a refleksja ogranicza się do wskazywania odwiecznej nienawiści do Polski, jaka panuje przede wszystkim wśród Niemców i Rosjan. Analityczne spojrzenie na tę problematykę to rzadkość. Z tego względu warto zwrócić uwagę na inaugurację serii wydawniczej Narodowego Centrum Kultury „Wojny Kulturowe przeciw Polsce”. 

Dwie pierwsze publikacje w jej ramach nie zawiodły moich dużych oczekiwań. Zarówno Jacek Kordel, który opisał nowożytne wyobrażania o Rzeczypospolitej w refleksji intelektualnej Europy, jak i Grzegorz Kucharczyk, przedstawiający antypolskie schematy myślenia i działania Prus oraz Niemiec, przygotowali prace prezentujące tę niełatwą problematykę w rzetelny sposób. Obydwie książki skupiają się na poszukiwaniu źródeł niechęci do polskiej kultury, a także na wskazywaniu praktycznych konsekwencji wynikających z niekorzystnego jej obrazu wśród elit europejskich. Zgodnie z założeniem pomysłodawców serii publikacje mają charakter popularnonaukowy, zaś aparat naukowy ograniczony został do niezbędnego minimum (przypisy służą głównie do wskazania źródeł cytatów i najważniejszych ustaleń). 

Refleksja Kordela obejmuje spojrzenie na Rzeczpospolitą w europejskiej przestrzeni publicznej od siedemnastego stulecia do końca wieku XVIII. Można powiedzieć (zgodnie z poruszaną przez autora problematyką), że prezentuje myśl funkcjonującą w głównych ośrodkach Europy, od Gottfrieda Wilhelma Leibniza do Georga Forstera. Esej dotyczący ewolucji poglądów wybitnego niemieckiego filozofa stanowi dobre otwarcie analizy schematów myślowych wobec Rzeczypospolitej funkcjonujących za naszą zachodnią granicą. Wynika to z faktu, że spojrzenie Leibniza fluktuowało od obrazu raczej pozytywnego do bardzo krytycznego. Jego optyka, ze względu na autorytet jakim się cieszył, dość głęboko przeniknęła do opinii funkcjonującej na dworach najważniejszych miast Europy. Kordel dokładnie prezentuje ten proces, podobnie jak inne źródła rozpowszechniania się negatywnej opinii na temat polskiej kultury. Szczególnie cenne są jego refleksje dotyczące: obrazu Polski i Polaków w poglądach Monteskiusza; przedstawienia spraw polskich na kartach Encyklopedii (tutaj należałoby jednak nieco szerzej opisać antypolską rolę Woltera); wytworzenia mitu o braku wolności religijnej w I RP przez przyszłych zaborców Polski; sposobów uzasadnienia przez państwa ościenne podziałowego bezprawia. Autor przedstawia wymienioną wyżej problematykę w sposób całościowy. Koncentruje się na opisie powstawania wyobrażeń o Rzeczypospolitej oraz rezultatów, jakie to przyniosło dla spraw polskich. Jego dzieło zamyka opis chyba najbardziej znanego (i szkodliwego) mitu dotyczącego Polski i Polaków, a mianowicie polnische Wirtschaft. Do dzisiaj zresztą funkcjonuje on dość powszechnie u naszego zachodniego sąsiada. 

Równie udaną, stojącą na wysokim poziomie pracą jest tom drugi serii, czyli książka Grzegorza Kucharczyka. Autor w całościowy sposób przedstawił schematy działania Prus, a następnie Niemiec przeciwko Polsce. Jego analiza obejmuje okres od trzeciego rozbioru do zakończenia pierwszej wojny światowej. Pierwsza połowa książki służy prezentacji paradygmatu niemieckiej „wyższości kulturowej” oraz omówieniu sposobu intelektualnego uzasadnienia zaboru polskich ziem jako walki z „polskim zacofaniem”. Poznański historyk wnikliwie prezentuje źródła pruskiej i niemieckiej refleksji, nakreśla, jak one funkcjonowały w europejskiej przestrzeni publicznej. Ważnym uzupełnieniem tych przemyśleń jest zaprezentowanie obrazu ziem wschodnich w historii, kulturze i architekturze niemieckiej, wykorzystywane następnie jako poręczne narzędzie w polityce ekspansji. Najciekawszym fragmentem książki Kucharczyka jest, moim zdaniem, syntetyczne spojrzenie na walkę z polskim Kościołem, realizowaną jako jeden z zasadniczych priorytetów Kulturkampfu. Autor słusznie wskazuje, że w polityce Ottona von Bismarcka było lityka germanizacji i wypłukiwania polskości nie mogłaby osiągnąć efektów zakładanych przez żelaznego kanclerza. Publikację zamyka opis „misji kulturowej” na wschodzie realizowanej przez II Rzeszę w czasie pierwszej wojny światowej. Wydaje mi się on jednak nieco zbyt rozbudowany w stosunku do innych części książki. 

Podsumowując, nowa seria wydawnicza NCK to pomysł bardzo dobry, żeby nie powiedzieć znakomity. Książki Kordela i Kucharczyka stoją na wysokim poziomie, napisane zostały przystępnie, w atrakcyjny sposób. Sądzę, że po wydaniu kolejnych dwóch planowanych tomów – Marka Kornata o niemieckich dyskursach wobec Polski i Polaków w latach 1918—1945 oraz Tadeusza Rutkowskiego o obrazie Polski w sowieckiej propagandzie, kulturze i historiografii (do 1945 roku) – będzie to spójna i całościowa opowieść o schematach wojen kulturowych wymierzonych w naszą ojczyznę na przestrzeni trzech ostatnich stuleci. Mankamentem dwóch pierwszych publikacji jest niestety brak ikonografii, momentami wydaje się ona wręcz niezbędna do lepszego zilustrowania tez prezentowanych w książkach.